Harsiyat Ne Demek? Kültürden Hafriyata, Dilin ve Şehirlerin Geleceğine Dair Bir Yolculuk
Bir kelimeye kapılıp giden oldu mu hiç içiniz? Benim için bugün o kelime “harsiyat”. Söylerken dilde hafifçe takılan, kulağa hem eski hem yeni gelen bu sözcük beni, şantiye gürültüsünden kütüphane sessizliğine, oradan da veri merkezlerinin neon ışıklarına taşıyor. Gelin, beraber düşünelim: Harsiyat yalnızca yanlış yazılmış bir teknik terim mi, yoksa kültürle kazı işlerinin beklenmedik bir buluşma noktası mı?
—
Kökenin İzinde: “Hars” mı, “Hafriyat” mı?
Önce iki akraba gibi görünen kavramı netleştirelim:
Hars, klasik sözlüklerde “tarla sürme, kültivasyon” ve daha soyut düzeyde “kültür” anlamlarına gelir; dil ve edebiyat kaynaklarında da “kültür/ekin” karşılığıyla anılır. Bu yüzden “hars” dediğimizde yalnız toprağı değil, zihni ve toplumu “işleme” fikrini de çağırırız. ([Türkçe Ne Demek][1])
Hafriyat ise doğrudan “kazı işleri, toprak çıkarma ve döküm” demektir; Arapça ḥafr (kazmak) kökünden gelir. İnşaattan maden atıklarına uzanan geniş bir teknik alanı kapsar. ([Hafriyat Lideri][2])
Günlük konuşmada bu iki dünya bazen ilginç şekilde karışır: “hafriyat”, halk arasında “harfiyat” ya da kimi ağızlarda “harsiyat” diye telaffuz edilir. İnşaat çevrelerinde sık duyulan bu söyleyiş, aslında yaygın bir yazım/okunuş sapmasıdır. ([ekşi sözlük][3])
—
Bugünden Yansımalar: Şantiyeden Semantiğe
Bugün “harsiyat” kelimesine sahada rastladığınızda, çoğu kez kastedilen şey hafriyattır: kazı, taşıma, döküm, dolgu… Yani fiziksel dünyada katman katman toprağın açılması ve başka bir yere taşınması. İnşaat firmalarının hem operasyonu hem de mevzuatı bu kavram etrafında şekillenir. ([Hafriyat Lideri][2])
Fakat “hars” kökünün hatırlattığı kültür anlamı, bizi bambaşka bir sahneye götürür: arşivlerin, müzelerin, dillerin ve ritüellerin işlenmesi… Edebiyat ve dil çalışmalarında “hars”ın “kültür/ekin” karşılığı olarak kullanılmış olması, kelimenin zihinsel ve toplumsal bir “işleme” eylemini de ima ettiğini gösterir. ([Türk Dili ve Edebiyatı][4])
İşte bu iki iz, harsiyatı yalnızca bir telaffuz hatası değil, aynı zamanda iki dünyanın köprüsü gibi düşünmemize kapı aralıyor:
Toprağın katmanlarını açan hafriyat ile kültürün katmanlarını işleyen hars arasında beklenmedik bir rezonans…
—
Geleceğe Bakış: “Harsiyat”ı Yeni Bir Kavrama Dönüştürmek
Peki yarın “harsiyat” dediğimizde neyi kastedeceğiz?
Dairesel ekonomi ve kentsel madencilik: Hafriyat, artık yalnızca “atık” değil; ikinci yaşamına hazırlanan malzeme stoğu. Beton, çelik, cam; hepsi dijital pasaportlarla izlenip yeniden değerlendirildiğinde, şantiye artık “yıkım” değil geri kazanım laboratuvarına dönüşecek. (Bugünün kullanımındaki hafriyat odağını hatırlayalım.) ([Hafriyat Lideri][2])
Dijital/semantik kazı: Kültür bilimlerinde, arşivlerdeki metinler ve görseller üzerinde yapay zekâ ile “anlam katmanları” çıkarıyoruz. Bu, veri merkezlerinde yürütülen bir anlam hafriyatı aslında. “Hars”ın kültür boyutu burada yeniden hayat buluyor; dijital korpuslarda kültürel işleme yapıyoruz. ([Türk Dili ve Edebiyatı][4])
Şehir belleği: Yarın bir meydanda gördüğünüz heykel, yıkılmış bir binanın granitinden; kaldırım taşları ise eski bir fabrikanın zemininden geliyor olabilir. Bu maddi döngü, aynı zamanda kentin anlatısını da döndürüyor: malzeme gibi anlam da yeniden kullanılıyor.
“Harsiyat”ı bu çerçevede, fiziksel kazı ile kültürel işlemeyi aynı potada eriten bir gelecek kavramı olarak düşünebiliriz.
—
Beklenmedik Alanlarla Bağlantılar: Etikten Yapay Zekâya
Etik ve politika: Hafriyat sahasındaki her karar (nereden alıp nereye dökeceğiz?) toprağın ötesinde ekosistem ve komşuluk ilişkilerinde iz bırakıyor. Kültürel “hars” boyutu eklenince, kararlar yalnız çevresel değil toplumsal adalet meselesine dönüşüyor.
Yapay zekâ ve veri madenciliği: LLM’lerin “eğitimi”, devasa metin katmanlarının çıkarılması, tasnifi ve geri doldurulmasıyla ilerliyor. Yani veri hafriyatı + anlam harsı = “harsiyat”.
Tasarım ve mimarlık: Malzemeyi ikinci kez kullanmak yalnız mühendislik değil, aynı zamanda hikâye kurgulama sanatı; çünkü yeniden kullanım, mekâna geçmişin sesini taşır.
—
Sorularla Düşünelim
“Harsiyat”ı, malzeme + anlamın birlikte yeniden dolaşıma girmesi olarak tanımlasak, şehir planları nasıl değişirdi?
Bir kütüphanenin dijital kopyası ile bir şantiyenin hafriyat planı tek bir arayüzde buluşsaydı, hangi kararları farklı verirdik?
Atık yönetimini yalnız ton ve metreküple değil, anlatı değeri ve yerel hafızayla da ölçmenin bir yolu var mı?
—
Sonuç: Kelimenin Geleceğini Birlikte Yazalım
Bugün “harsiyat” kulağımıza çoğu zaman hafriyatın halk arasındaki bir varyantı gibi geliyor. Ama “hars”ın kültür anlamını hatırlarsak, bu kelime yarın iki uç dünyayı birleştiren yaratıcı bir kavrama dönüşebilir: Toprağı kazarken kültürü işlemek, malzemeyi geri kazanırken anlamı da yeniden döndürmek…
Bir şehir yalnızca neyle inşa edildiğiyle değil, nasıl anlatıldığıyla da yaşar. Belki de yarının şehirleri, harsiyatı doğru anladığımız ölçüde daha adil, daha hafif ve daha anlamlı olacak. Sizce “harsiyat”ı hangi projede, hangi disiplinde ilk kez bilinçli bir tasarım ilkesi olarak görürüz?
> Not: “Hars”ın “kültür/ekin” boyutu için dil/edebiyat kaynaklarına; “hafriyat”ın teknik anlamı ve kökeni için inşaat terminolojisine başvurmak, kavramı yerli yerine oturtmayı kolaylaştırır. ([Türk Dili ve Edebiyatı][4])
[1]: https://turkcenedemek.com/kelime/hars/?utm_source=chatgpt.com “Hars Ne Demek? – Türkçe Kelime Anlamı – Türkçe Ne Demek”
[2]: https://hafriyatisleri.com.tr/hafriyat-kelimesinin-sozluk-anlami-nedir?utm_source=chatgpt.com “Hafriyat kelimesinin sözlük anlamı nedir?”
[3]: https://eksisozluk.com/harfiyat–81380?utm_source=chatgpt.com “harfiyat – ekşi sözlük”
[4]: https://www.turkedebiyati.org/etiket/hars-nedir/?utm_source=chatgpt.com “hars nedir? – Türk Dili ve Edebiyatı”